فاجعه در سیستان با تکمیل سد «بخش‌آباد»
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون گفت: با توجه به اینکه هامون صابوری در کریدور بادی منطقه سیستان است، تکمیل سد بخش‌آباد و نرسیدن آب به هامون صابوری کیفیت هوای سیستان را به کلی نابود می‌کند، طوری که این منطقه دیگر جای زندگی نباشد.
به گزارش راهبرد معاصر، قصه پرغصه تالاب بین‌المللی هامون در شرف 25 سالگی است و شرایط تالاب هر روز وخیم‌تر می‌شود. درحالی که آورده هیرمند به هامون به صفر رسیده است، بیم آن می‌رود که با ساخت سد بخش‌آباد در بالادست رودخانه فراه، ورودی آب از این رود نیز به طور کامل قطع شود.
رودخانه فراه با آورده حدود یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب در سال را می‌توان بعد از رود هیرمند بزرگترین تأمین‌کننده آب دریاچه هامون قلمداد کرد اما افغانستان درحال تکمیل سدی به نام بخش‌آباد بر روی این رودخانه است؛ به عقیده کارشناسان سد بخش‌آباد بر رود فراه را باید به‌عنوان آخرین تیر در ترکش افغانستان جهت تسریع در نابودی کامل تالاب بین‌المللی هامون و قطع امید به ادامه حیات در منطقه سیستان دانست.
اقدام تازه طالبان برای محدودتر کردن سهمیه آب ایران/ افتتاح کانال‌های "سد بخش‌آباد"
این سد با ظرفیت مخزن حدود یک میلیارد و 360 میلیون مترمکعب قادر به جمع‌آوری تمام آورده سالانه آب رودخانه فراه است. حجم مرده این سد نیز 120 میلیون مترمکعب اعلام شده است. افتتاح و آبگیری سد بخش‌آباد بر رودخانه فراه به‌معنی مرگ کامل، قطعی و دائمی تالاب بین‌المللی هامون خواهد بود، چرا که بعد از قطع ورود هیرمند به ایران، تنها امید و منبع آبرسانی به هامون رودخانه فراه بوده است که سالیانه آب قابل‌توجهی به تالاب هامون صابوری وارد و تا حدود زیادی از افزایش گرد و غبار در زمان طوفان‌های موسمی منطقه سیستان جلوگیری می‌کرد.
در این رابطه جواد میردار هریجانی؛ رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون به تسنیم گفت: رودخانه فراه سالانه یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب آب را به صورت سیلاب از شمال هامون صابوری وارد تالاب می‌کرد که این مقدار در سال‌هایی که بارش‌ها بیشتر بود، افزایش پیدا می‌کرد. سیلاب‌های فراه‌رود معمولاً اواخر زمستان و اوایل بهار تالاب را تغذیه می‌کرد.
وی ادامه داد: از سال 1378 که تالاب به طور کامل خشک شد، تنها تغذیه کننده اصلی تالاب‌های هامون، فراه‌رود بود. آبگیری هامون صابوری از این جهت اهمیت داشت که یکی از کریدورهای اصلی باد منطقه سیستان در این نقطه است و آبی که به وسیله فراه می‌آمد جلوی گرد و خاک را می‌گرفت. ساخت سد بخش‌آباد آبگیری هامون صابوری را متوقف خواهد کرد و معضل گرد و غبار سیستان را به اوج خود می‌رساند.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون با بیان اینکه امسال هیچ آبی از فراه‌رود به تالاب نرسیده، گفت: تالاب هامون صابوری تقریباً به طور برابر بین ایران و افغانستان است و تبعات خشکی آن علاوه بر این 2 کشور، پاکستان را نیز با مشکل جدی ریزگرد مواجه خواهد کرد. آبی که به هامون صابوری می‌رود باعث احیای پوشش گیاهی می‌شود؛ علاوه بر آن باعث مرطوب شدن کف تالاب و سفت شدن خاک نیز می‌شود که این موارد باعث می‌شود در زمان بادهای 120 روزه، جلوی گرد و خاک شدید گرفته شود.
میردار هریجانی در رابطه دلیل ساخت سد بخش‌آباد بیان کرد: بیش از 60 درصد مردم افغانستان کشاورز هستند و به این دلیل این کشور در سال‌های اخیر به سمت ساخت سد رفته است. سد بخش‌آباد نیز قرار است 180 هزار هکتار زمین‌های کشاورزی خشخاش و گندم و همچنین باغات انار و انگور را زیر آب ببرد. البته فلسفه کار این سد جدای از بحث کشاورزی این است که از ابزار آب استفاده کرده و به کشورهای پایین دست از جمله ایران فشار بیاورند.
وی با بیان اینکه ساخت سد بخش‌آباد به دلیل ناتوانی در تأمین هزینه ساخت آن با تأخیر مواجه شده، افزود: هزینه‌ای که برای ساخت این سد پیش‌بینی شده بود 60 میلیون دلار بود که نتوانستند تأمین کنند و حتی به نوعی در میان مردم برای سد تبلیغ کردند که کمک مالی جمع کنند. امکان‌سنجی ساخت سد در سال 2008 و مطالعات آن نیز در سال 1977 توسط فرانسوی‌ها انجام شده بود.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون ادامه داد: سد بخش‌آباد 2 تونل اصلی دارد که ساخت آن در سال 1999 شروع شده بود و هنوز هم در حال انجام است و همین اواخر و در زمان اوج تنش‌های کشور ما برای دریافت حقابه هیرمند، مقامات طالبان شروع به کار مجدد این سد را اعلام کردند.
میردار هریجانی درباره راهکارهای دریافت حق‌آبه هامون از فراه‌رود اظهار کرد: در خصوص فراه‌رود بین ما و افغانستان هیچ معاهده‌ای وجود ندارد اما می‌شود به رأی کمیسیون دلتا استناد کرد. در بند 161 دلتا قید شده است که حقابه زیست محیطی تالاب‌های هامون باید از رودخانه‌های شمال و غرب هامون، یعنی هاروت و فراه‌رود تأمین شود. در این معاهده که افغانستان هم آن را پذیرفته است، آمده است که آب هیرمند برای تأمین معاش و کشاورزی مردم سیستان و رودخانه‌های شمال و غرب که علاوه بر هاروت و فراه‌رود شامل رودخانه‌های کوچک در ایران نیز می‌شود، باید برای حقابه زیست محیطی تالاب هامون باشند.
وی ادامه داد: علاوه بر کمیسیون دلتا، با توجه به اینکه هامون یک تالاب بین‌المللی است و در کنوانسیون رامسر نیز ثبت شده و ذخیره‌گاه زیست کره نیز محسوب می‌شود؛ می‌توان از طریق صندوق توسعه محیط زیست سازمان ملل هم اقدام کرد.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون تأکید کرد: فاجعه محیط زیستی تالاب هامون با تکمیل سد بخش‌آباد تبدیل به یک فاجعه انسانی می‌شود چرا که تاکنون بیشتر مسئله زیست محیطی تالاب و بحث آب سیستان مطرح بود اما با توجه به اینکه هامون صابوری در کریدور بادی منطقه سیستان است، تکمیل سد بخش‌آباد و نرسیدن آب به هامون صابوری کیفیت هوای سیستان را به کلی نابود می‌کند، طوری که این منطقه دیگر جای زندگی نباشد./ تسنیم